Ρέιφ Φάινς: Ο Σαίξπηρ μας είπε ότι «την έχουμε βάψει»Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης μιλάει για την κινηματογραφική μεταφορά του σαιξπηρικού «Κοριολανού» σε μια εποχή που θα μπορούσε να είναι η σημερινή...
Ο Ρέιφ Φάινς σκηνοθετεί τη Βανέσα Ρεντγκρέιβ η οποία υποδύεται τη μητέρα του Κοριολανού.
Χρειάζεται όραμα, έμπνευση αλλά και τόλμη για να μεταφέρεις τη Ρώμη του 4ου π.Χ. αιώνα σε μια εποχή που λίγο ως πολύ θυμίζει το σήμερα. Πόσω μάλλον όταν αυτή η Ρώμη είναι η Ρώμη του «Κοριολανού», που μαζί με τον «Ιούλιο Καίσαρα», τον «Τίτο Ανδρόνικο» και το «Αντώνιος και Κλεοπάτρα» εντάσσεται στα λεγόμενα «ρωμαϊκά έργα» του Γουίλιαμ Σαίξπηρ.
Η τελευταία κινηματογραφική εκδοχή του «Κοριολανού», ο οποίος γράφτηκε μεταξύ 1606 και 1607, γυρίστηκε από τον Ρέιφ Φάινς, με τον ίδιο στον ρόλο του τίτλου, και, παρ' ότι ο σαιξπηρικός λόγος έχει παραμείνει αυτούσιος, νιώθεις ότι η ιστορία λαμβάνει χώρα σε μια σύγχρονη εποχή με πολέμους στην περιοχή των Βαλκανίων. Οι στολές των στρατιωτών τουλάχιστον αυτό λένε...
«Συμβαίνουν τόσο πολλά, τόσο συχνά και σε τόσα διαφορετικά σημεία του κόσμου που είναι αδύνατον να μη σε επηρεάσουν, ιδιαίτερα όταν ετοιμάζεις μια κινηματογραφική εκδοχή του "Κοριολανού"» παραδέχθηκε ο Ρέιφ Φάινς όταν τον συναντήσαμε στο Φεστιβάλ Βερολίνου, όπου η ταινία του έκανε παγκόσμια πρεμιέρα. «Την εποχή που αυτό το σχέδιο βρισκόταν ακόμη σε εξέλιξη η Αίγυπτος καιγόταν. Λίγο αργότερα ακολούθησαν τα επεισόδια της Αθήνας. Μετά ήρθε η διαμαρτυρία των καλόγερων βουδιστών στη Βιρμανία. Επεισόδια στη Ρωσία. Παντού επεισόδια! Πώς να παραμείνεις ανεπηρέαστος όταν ετοιμάζεσαι να σκηνοθετήσεις την κινηματογραφική μεταφορά ενός από τα πιο βίαια και πολεμικά έργα του Σαίξπηρ;».
Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης καθόταν μπροστά από μια κατάμαυρη αφίσα της ταινίας του στο μέσον της οποίας διέκρινες μόνο τη λέξη «Coriolanus» με λευκά στοιχεία. Του επεσήμανα ότι η αφίσα ήταν πολύ ατμοσφαιρική μέσα στην κατάμαυρη απλότητά της. Μου είπε ότι ήταν η δοκιμαστική (και όντως αργότερα άλλαξε).
Ο ήσυχος, χαμογελαστός και γλυκομίλητος άντρας που βρισκόταν μπροστά μου ουδεμία σχέση είχε με το ανθρωπόμορφο τέρας που ο ίδιος υποδύεται στην ταινία του. «Δεν μπορώ να το εξηγήσω» συνέχισε ο Φάινς «αλλά από κάποια στιγμή και μετά άρχισα να βλέπω διαρκώς τον Κοριολανό, είτε παρατηρώντας το καθημερινό σκίτσο στην αγαπημένη μου εφημερίδα, τη "Herald Tribune", είτε παρακολουθώντας ειδήσεις. Θυμάμαι ότι, όταν είδα τη σορό του Μιλόσεβιτς να μεταφέρεται μέσα σε ένα άσχημο μεταλλικό φέρετρο από τη Χάγη, είπα μέσα μου: "Αυτός είναι ο Κοριολανός!"».
Οραμα ζωής
Η πλοκή του «Κοριολανού» του Φάινς υφαίνεται με κύριο στοιχείο την υπερηφάνεια που αγγίζει τα όρια της έπαρσης. Κεντρικό πρόσωπο ο Γαίος Μάρκιος Κοριολανός (Φάινς), γενναίος στρατηγός των Ρωμαίων, σπουδαίος στρατιώτης και άνδρας με ισχυρά ιδεώδη, ο οποίος όμως περιφρονεί τους πολίτες. Οι ακραίες αντιλήψεις του πυροδοτούν μαζικό ξέσπασμα και η Ρώμη πνίγεται στο αίμα. Εκείνος, χειραγωγημένος από τους πολιτικούς αλλά και από την ίδια του τη μητέρα, τη Βολούμνια (Βανέσα Ρεντγκρέιβ), εξορίζεται και προσφέρει τις υπηρεσίες του στον ορκισμένο εχθρό του, Τούλο Αουφίδιο (Τζέραλντ Μπάτλερ), στρατηγό των Βόλσκων, εχθρών των Ρωμαίων. Οι δυο τους οδεύουν τελικά μαζί στη Ρώμη με σκοπό να τη λεηλατήσουν.
Από τότε που ο Ρέιφ Φάινς υποδύθηκε για πρώτη φορά τον Κοριολανό στο θέατρο, η ιδέα να τον μεταφέρει ο ίδιος στον κινηματογράφο προσθέτοντας το προσωπικό άγγιγμά του στη σκηνοθεσία δεν τον εγκατέλειψε ποτέ. Ο ουαλλός ηθοποιός, γνωστός κυρίως από τους πρωταγωνιστικούς ρόλους του σε ταινίες όπως «Ο άγγλος ασθενής», «Το τέλος μιας σχέσης» και «Ο επίμονος κηπουρός», αποκαλεί την κινηματογραφική μεταφορά αυτού του έργου «όραμα ζωής».
«Ο Σαίξπηρ δεν σταματά ποτέ να σε διδάσκει, είτε σκηνοθετείς έργο του είτε όχι» μας απάντησε ο ηθοποιός και σκηνοθέτης στην ερώτηση αν η σκηνοθεσία ενός έργου του Σαίξπηρ τού έμαθε κάτι παραπάνω από όσα ήδη ήξερε. «Οσο αλλάζεις ως άνθρωπος, τόσο τα έργα του Σαίξπηρ αλλάζουν μαζί σου. Πρόσφατα είδα ξανά τον "Βασιλιά Ληρ" και η εμπειρία ήταν εντελώς διαφορετική από τον Ληρ που είχα δει πριν από χρόνια. Ηταν τρομερό!».
Για τον Ρέιφ Φάινς με τον Σαίξπηρ πρέπει να είναι κανείς πολύ ειλικρινής, πρέπει να αναζητεί πάντοτε την αλήθεια. Γι' αυτό και πιστεύει ότι το σινεμά μπορεί να είναι υπέρ του συγγραφέα: «Υπάρχει μια θεωρία που λέει ότι, σε αντίθεση με το θέατρο, στον κινηματογράφο δεν πρέπει να υπάρχουν πολλοί διάλογοι, ότι ο λόγος δεν είναι κινηματογραφικό εργαλείο. Δεν συμφωνώ. Πιστεύω ότι δεν υπάρχουν κανόνες και ιδιαίτερα ο λόγος του Σαίξπηρ μπορεί να "πετάξει" σε μια ταινία». Γι' αυτό και του αρέσει όχι απλώς να βλέπει κινηματογραφικές μεταφορές έργων του Σαίξπηρ αλλά και να τις ακούει - αρκεί βέβαια να τις στηρίζει η γλώσσα του κινηματογράφου.
«Ο Σαίξπηρ μας είπε ωμά ότι "την έχουμε βάψει"... Ολοι μας. Εκεί που νομίζουμε ότι ζούμε δημοκρατικά, τελικά βλέπουμε να συμβαίνει το αντίθετο. Η δημοκρατία είναι μια θεωρία που δεν εφαρμόζεται έτσι όπως θα έπρεπε στην πράξη. Εκτός αν πραγματικά πιστεύετε ότι ζείτε δημοκρατικά στην Ελλάδα. Ο Κοριολανός είναι ένα παράδειγμα, το απόλυτο παράδειγμα. Τι πρεσβεύει αυτός ο άνθρωπος; Ακεραιότητα ή αλαζονεία και εγωισμό; Και ο κόσμος; Τη μια στιγμή είναι μαζί του και την αμέσως επόμενη εναντίον του. Σας θυμίζει κάτι όλη αυτή η κατάσταση; Πώς θα μπορούσε ένα τέτοιο έργο να μη μου φέρει στο μυαλό εικόνες του σήμερα; Και δυστυχώς είμαι αναγκασμένος να παραδεχθώ ότι με αυτό το έργο νιώθω πολύ απαισιόδοξος για το αύριο».
Ο πόλεμος και τα πρόσωπα
Εφόσον ο πόλεμος και η πολιτική αναταραχή είναι τα κεντρικά θέματα στην ιστορία του «Κοριολανού» (το πρώτο στέλνει τον ήρωα στην κορυφή, το δεύτερο τον καταστρέφει), η παραγωγή της ταινίας θέλησε να κινηθεί όσο το δυνατόν πιο προσεκτικά. Συνεργάστηκε με το SAJ, την πρωταρχική αντιτρομοκρατική μονάδα της Σερβίας, η οποία συνέβαλε ώστε οι σκηνές μάχης να αποδοθούν ρεαλιστικά. Ο Φάινς εκπαιδεύτηκε εντατικά με το SAJ, έμαθε τη σημασία της «οικονομίας στις κινήσεις του στρατιώτη», το πώς να χειρίζεται το όπλο, αλλά - το κυριότερο - πώς να σκέφτεται στρατηγικά στη θερμότητα της μάχης. Τα περισσότερα από τα επί της οθόνης στρατεύματα της Ρώμης ήταν στην πραγματικότητα άνδρες της SAJ στην οποία ανήκαν και τα τεθωρακισμένα οχήματα της ταινίας, οι δεξαμενές και ο εξοπλισμός (όλα πραγματικά). Τεράστια σημασία δόθηκε και στις σκηνές μάχης, που απεικονίζουν με ζωντάνια το χάος, την καταστροφή και τη βιαιότητα του πολέμου.
Αλλά για τον Ρέιφ Φάινς, πέραν όλων αυτών, τα πρόσωπα ήταν τα «κλειδιά» της ταινίας. «Το πρόσωπο είναι ζωτικής σημασίας» λέει. «Γιατί εκεί βλέπεις το πνεύμα και πρέπει να βλέπεις το πνεύμα στα μάτια των ανθρώπων. Οχι μόνο των πρωταγωνιστών, αλλά και των κομπάρσων. Μέσα από σύντομα πλάνα. Κάθε βλέμμα κουβαλά μια ιστορία και όλοι έχουν κάποια ιστορία να πουν. Και αυτό θα πρέπει να γίνει μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα».
πότε & που:
Η ταινία «Κοριολανός» του Ρέιφ Φάινς είναι προγραμματισμένη για διανομή στις αίθουσες από την Odeon
